ALGEMEEN
Plaats
Spaarndam
Provincie
Noord-Holland
Status
Onbekend
Monument
Gemeente
Waterweg
Mooie Nel / Noordzeekanaal
Beheerder
Hoogheemraadschap van Rijnland
TYPE
Hoofdtype
Schutsluis
Subtype
Riviersluis
Afsluitmiddel 1
Puntdeuren
Materiaal 1
Hout
Materiaal 2
Hout
DOORGANGEN
Afsluitmiddel
Puntdeuren
Kolk 1
Groene kolk Natuurlijk bekleed: zand- of kleilichaam
Kolk 2
Onbekend
AFSLUITMIDDEL
Bewegingswerk
Kaapstander met touw of ketting en duwboom
Bediening
Handbediend
Materiaal bediening
Hout
BEDIENING
Inrichting
N.V.T.
Bediening
Handbediend
Mechanisme
Windwerk
BIJZONDERHEDEN
Het Hoogheemraadschap van Rijnland heeft in 2009 de Kolksluis in Spaarndam weer in gebruik genomen. Deze sluis is voorzover is nagegaan de oudste voor scheepvaart gemaakte sluis in Europa en een gevolg van het afdammen begin 1200 van het Spaarne die hier een open verbinding had met het IJ. De beslissing hiertoe lag bij de waterschappen vertegenwoordigd door de Rijnlandse Heemraden. Rond deze tijd ontstond ook het Hoogheemraadschap van Rijnland. Gelijktijdig met het afdammen werden in Spaarndammerdijk ook spuisluizen aangelegd die tevens voor de scheepvaart werden gebruikt. In vroeger dagen gingen er bij gelijk peil binnen en buiten, schepen door spuisluizen heen en weer.
In 1253 gaf “Rooms-Koning” Graaf van Holland Willem II opdracht tot het maken van een schutsluis in de Spaarndammerdijk. Hij deed dit waarschijnlijk in overleg met de vroede vaderen van de stad Haarlem. Zeg maar het bedrijfsleven van toen. Zij financierden een groot deel van de sluis. Rijnland bleef er financieel buiten, maar kreeg wel het beheer omdat de sluis nodig was voor het peilbeheer.
Bij de aanleg van de sluis, welke gereed kwam in 1280, is er gebruik gemaakt van een wiel, of kolk , ontstaan door een eerdere dijkdoorbraak: de huidige groene schutkolk. Het bijzondere van de kolksluis is, dat het de eerste sluis was met deuren aan de zeezijde, het IJ, en deuren aan binnenwater, het Spaarne, met daartussen een sluiskolk. Nu konden schepen onafhankelijk van het tij de dijk passeren. Eerst nog kleine schepen met gestreken mast, want de sluis had hefdeuren. Twintig jaar later, in 1300, kreeg de sluis puntdeuren en konden ook Hanzekoggen, het werkpaard van de handelsvaart in de Middeleeuwen, de sluis passeren. De sluis werd een belangrijk kunstwerk in de inlandse route van Scandinavië naar de belangrijke Vlaamse steden als Brugge en Gent. Men ging met de relatief kleine schepen het liefst zoveel mogelijk binnendoor om de gevaren van zee te mijden.
Rond de kolksluis ontstond bedrijvigheid, veelal verbonden met de passerende scheepvaart; zeilmaker, mastenmaker, kruidenier, cafés. De ligging tussen IJ en Spaarne en haar rol als doorvoerplaats gaf Spaarndam de voorwaarden om tot een plaats van betekenis uit te groeien. Dit werd echter tegengehouden door Haarlem. Het was ook die stad die, na de bouw van de Kleine Haarlemmersluis, in de achttiende eeuw een grotere sluis nabij het gemeenlandshuis liet bouwen. Dit luidde het einde van de Kolksluis in.
De Kolksluis heeft dienst gedaan tot 1927. Even daarvoor is de oostelijke sluis uitgebreid, tot wat nu de Grote Sluis heet. De Kolksluis is toen geheel gerestaureerd en buiten gebruik gesteld.
Om de kleine recreatievaart tegemoet te komen zijn er plannen om de Kolksluis weer te gaan gebruiken.
OP KAART
